सारांश
दन्त चिकित्साशास्त्र (डेन्टिस्ट्री) एक अत्यन्तै सहानुभूतिपूर्ण क्षेत्र हो, जसले अरूलाई सहयोग गर्न चाहने जो कोहीका लागि उपयुक्त बनाउँछ। विगतमा यो क्षेत्र प्रायः पुरुषद्वारा अतिक्रमित रहेको भएतापनि पछिल्ला दुईदेखि तीन दशकमा महिलाहरूले डेन्टल कलेजमा जाने संख्या उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि भएको छ र डेन्टिस्ट्रीमा महिलाको अनुपात क्रमशः बढिरहेको छ।
अहिले महिला दन्त चिकित्सकहरूको संख्या सबैभन्दा बढी छ । वर्तमानमा महिला स्नातकहरूको संख्या पुरुषभन्दा बढी हुन थालेको देखिन्छ। महिला डेन्टिस्टहरूका लागि काम र व्यक्तिगत जीवनबीच सन्तुलन कायम राख्नु चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ तर धेरै महिलाहरूले सफलतापूर्वक त्यसलाई व्यवस्थापन गरिरहेका छन्। उनीहरूको बुद्धिमत्ता, रचनात्मकता र सीपले गर्दा महिलाहरू एक शक्तिशाली शक्ति बनेका छन्।
उनीहरू आफैँ मात्र होइन, अन्यका लागि पनि प्रेरणाको स्रोत बनेका छन्, जुन डेन्टिस्ट्रीमा सफलतापूर्वक करियर बनाउने मार्ग देखाउँछन्। पुरुष र महिलाको करियर छनोट गर्ने व्यवहारिक प्रणाली फरक हुनसक्छ, र केहीले त महिलामा अरूप्रति हेरचाह गर्ने झुकाव पुरुषको तुलनामा बढी हुने विश्वास गर्छन्। यो लेखले नेपालमा महिलाहरूले डेन्टिस्ट्रीलाई पेशा स्वरूप रोज्ने पछाडिका कारणहरूको चर्चा गर्दछ।
परिचय
जब दन्त चिकित्सकको पेशा सन् १८०० को अन्त्यतिर औपचारिक रूपमा मान्यता दिन थालियो, त्यतिबेला दन्त चिकित्साशास्त्र अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूमा महिलाको संख्या एक प्रतिशतभन्दा कम थियो। तर आजका दिनमा उपलब्ध तथ्यांकहरू भएको अधिकांश देशहरूमा महिला स्नातकहरूको संख्या पुरुषभन्दा बढी देखिन्छ। यद्यपि, महिला दन्त चिकित्सक स्नातकहरूको संख्या विश्वभर एकरूप छैन। सन् २०१६ मा युरोपेली देशहरूमा ७०% दन्त विद्यालय स्नातकहरू महिला थिए, फ्रान्समा ५५%, बेलायतमा ५६%, जबकि अमेरिकामा महिलाहरू र पुरुषहरूको अनुपात लगभग बराबर थियो।
दन्त चिकित्साशास्त्र वर्षौंमा विकास हुँदै जाँदा, अग्रणी महिलाहरूले परम्परागत लैङ्गिक बाधाहरू तोडे र आफ्ना पछि आउने महिला दन्त चिकित्सकहरूका लागि मार्गनिर्देशन गर्ने मापदण्डहरू स्थापना गरे। सन् १८५९ मा अमेरिकामा पहिलो महिला दन्त चिकित्सक एमेलिन रोबर्ट्स जोन्सले नियमित दन्त चिकित्सकको रूपमा अभ्यास सुरु गरेकी थिइन्।
सन् १८६६ मा लुसी बीमन हब्स टेलर विश्वकै पहिलो महिला थिइन् जसले मान्यता प्राप्त दन्त विद्यालयबाट स्नातक पूरा गरिन्। सन् १८९२ मा डा. म्यारी स्टिलवेल-कुएडसेलले ‘वुमेन्स डेन्टल एशोसिएसन’ स्थापना गरिन्, जसपछाडि सन् १९२१ मा ‘फेडेरेसन अफ अमेरिकन वुमेन डेन्टिस्ट्स’ (हालको अमेरिकन एशोसिएसन अफ वुमेन डेन्टिस्ट्स) गठन गरियो। अमेरिकाकी पहिलो बाल-दन्त चिकित्सक एम. एभान्जेलिन जोर्डनले सन् १९२७ मा बालदन्त चिकित्सासम्बन्धी पहिलो पुस्तक ‘Dentistry Dental Book: Operative Dentistry for Children’ प्रकाशित गरिन्।
नेपालमा सन् २००८ मा दर्ता भएका कुल दन्त चिकित्सकमध्ये ६०% महिला थिए। काठमाडौँ, नेपालमा सन् २०१३ को सेप्टेम्बर महिनामा Knevel RJM द्वारा गरिएको एक अध्ययन अनुसार, उक्त दन्त चिकित्साशास्त्र कलेजमा भर्ना भएका विद्यार्थीमध्ये ८०% महिला थिए। कान्तिपुर डेन्टल कलेज एण्ड टिचिङ हस्पिटल, काठमाडौं नेपाल -सन् २०२३ मा ८०%, २०२२ मा८०% , २०२१ मा ५४% महिला विद्यार्थीहरूले दन्त चिकित्साशास्त्रमा भर्ना लिएका थिए। यी तथ्यांकहरूले दन्त चिकित्सक बन्ने पेशा रोज्ने क्रममा महिला विद्यार्थीहरूको संख्या विश्वव्यापी रूपमा बढ्दो रहेको प्रवृत्तिसँग मेल खान्छ।
सन् २०२३ को जुलाईदेखि अक्टोबर महिनाको बीचमा कान्तिपुर डेन्टल कलेज एण्ड टिचिङ हस्पिटल, काठमाडौं नेपाल – प्रथम र दोस्रो वर्षका BDS विद्यार्थीहरूमा गरिएको एक सर्वेक्षणअनुसार अधिकांश विद्यार्थीहरू (८९%)ले दन्त चिकित्साशास्त्र रोज्नुको कारण उनीहरूको आन्तरिक रुचि, उत्साह र मुस्कान दिने तथा मानिसहरूको मौखिक स्वास्थ्य सुधार गर्ने चाहना रहेको बताएका थिए। उनीहरूलाई लाग्थ्यो कि डेन्टिस्ट्री केवल मुस्कान सिर्जना गर्ने मात्र नभई यो एउटा कलात्मकता र इन्जिनियरिङको संयोजन भएको क्षेत्र पनि हो। यी निष्कर्षहरू विश्वभर विभिन्न स्थानहरूमा गरिएका अन्य अध्ययनहरूसँग मिल्दोजुल्दो देखिएको छ।
किन धेरै महिलाहरू डेन्टिस्ट्री रोजिरहेका छन्?
पछिल्ला दुईदेखि तीन दशकमा डेन्टिस्ट्री पेशा रोज्ने महिलाहरूको संख्या उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि भएको छ। छ। अहिलेसम्मकै धेरै महिलाहरू यो पेशामा आबद्ध हुँदै गएका छन् र यसले डेन्टिस्ट्रीलाई अझ सकारात्मक रूपमा परिवर्तन गरिरहेको छ।
१. विज्ञान र कलाको संयोजन डेन्टिस्ट्री एक अनौठो अवसर हो जसले प्राविधिक सीपलाई सर्जनात्मक प्रतिभासँग जोड्दछ:
डेन्टिस्ट्री महिलाहरूलाई आकर्षक लाग्ने प्रमुख कारणहरूमध्ये एक हो — यो विज्ञान र कलाको संयोजन हो। दाँतको सौन्दर्यमा बढ्दो ध्यान, विशेषतः डेन्टल इम्प्लान्ट्स र भिनियर्स जस्ता कस्मेटिक डेन्टिस्ट्री प्रक्रियाहरूले गर्दा, यो क्षेत्र अझ कलात्मक बन्दै गएको छ। यस पेशाको कलात्मक पक्ष ,जहाँ दाँतलाई आकार दिनु र सिर्जना गर्नु पर्दछ — रमाइलो, चुनौतीपूर्ण र सन्तोषजनक हुन्छ।
२. काम गर्ने समयको लचिलोपन — मातृत्व र डेन्टिस्ट्री करियर सँगसँगै सम्हाल्न सकिने क्षमता:
महिलाहरूले डेन्टिस्ट्री रोज्ने अर्को कारण यसको लचिलोपन हो। यस पेशामा काम गर्ने समय आफैं मिलाउन सकिने भएकाले मातृत्व र करियरलाई सँगसँगै व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ, जसले यो पेशालाई महिलाहरूका लागि अझ उपयुक्त बनाउँछ।
डेन्टिस्ट्रीले परिवारमैत्री विभिन्न कार्य विकल्पहरू प्रदान गर्दछ, जुन धेरै महिलाहरूका लागि उपयुक्त मानिन्छ। यो पेशा विशेष रूपमा ती आधुनिक महिलाहरूका लागि उपयुक्त हुन्छ, जो मातृत्व र डेन्टिस्ट्रीमा पूर्ण समयको करियरलाई सँगसँगै व्यवस्थापन गर्दै आम्दानी पनि गरिरहेका हुन्छन् र बच्चा तथा परिवारको हेरचाह पनि गरिरहेका हुन्छन्। डेन्टिस्ट्री एक अत्यन्त लचिलो पेशा हो, जहाँ व्यक्तिले चाहे अनुसार पार्ट-टाइम वा फुल-टाइम रूपमा काम गर्न सक्छन्।
३. महिलाहरूले आफ्नो दन्त अभ्यासमा मैत्रीभाव, सहानुभूति, पालनपोषण र विचारशीलता ल्याउँछन्:
महिलाहरूले आफ्नो दन्त चिकित्सक पेशामा मैत्रीभाव, सहानुभूति, पालनपोषण र विचारशीलता ल्याउँछन्। दन्त चिकित्साशास्त्रमा एक मुख्य सीप भनेको व्यावसायिकतालाई सान्त्वनादायक र हेरचाह गर्ने व्यवहारसँग मिसाउन सक्नु हो, जुन गुण प्रायः महिलाहरूमा बढी प्रबल रूपमा देखिन्छ।
पुरुष डेन्टिस्टहरूमा यी गुणहरू नभएको होइन, तर हामी सामान्यतया महिलाहरूलाई यी कोमल र हेरचाह गर्ने विशेषताहरू खुलस्त र सहज रूपमा देखाउन सिकाउने गर्दछौं। राम्रो डेन्टिस्ट हुनु भनेको सम्बन्धहरू स्थापना गर्नु हो र महिलाहरू यसमा निकै प्रभावकारी हुन्छन्। महिला डेन्टिस्टहरू सामान्यतया मौखिक सञ्चार र प्रक्रियाहरू स्पष्ट पार्न राम्रो हुन्छन् ।
महिला डेन्टिस्टहरूले अभ्यासका साना-साना विवरणहरूमा पनि बढी ध्यान दिन सक्छन् जसले क्लिनिकल वातावरणलाई कम कठोर र बढी आरामदायक बनाउँछ। उनीहरूले पक्कै पनि बिरामीहरूका लागि शान्त र परिचित वातावरण सिर्जना गर्छन् जसले उनीहरूको चिन्ता कम गर्न र उपचार भ्रमणलाई सकेसम्म आरामदायक बनाउन सहयोग पुर्याउँछ।
छलफल
अहिले धेरै महिलाहरूले दन्त चिकित्सा अध्ययन गरिरहेकाले, भविष्यमा सबै महिला चिकित्सकहरू भएको दन्त क्लिनिकहरू सामान्य बन्ने सम्भावना छ। दन्त चिकित्सा क्षेत्रमा संलग्न महिलाहरू पुरुषहरू जत्तिकै सक्षम छन्। तर केही बिरामीहरूले अझै पनि पुरुष चिकित्सकलाई प्राथमिकता दिन्छन्। पुरुष डेन्टिस्टहरू बढी सीपालु हुन्छन् भन्ने धारणा अहिले निकै कम छ। अहिले महिला डेन्टिस्टहरूलाई बिरामीहरू, सहकर्मीहरू र पुरुष डेन्टिस्टहरूले पनि उस्तै क्लिनिकल कार्यहरू गर्दा समान रूपमा व्यवहार गर्न थालेका छन्।
महिला डेन्टिस्टहरू सामान्यतः मौखिक सञ्चारमा राम्रो हुने र प्रक्रिया स्पष्ट रूपमा व्याख्या गर्न सक्ने मानिन्छ। अहिले धेरै बिरामीहरूले महिला डेन्टिस्टलाई नै प्राथमिकता दिन थालेका छन्, केहीले त उनीहरूको साना हातहरूका कारण उपचार सहज हुने अनुभवसमेत गरेका छन्। साथै, धेरै महिलाहरू दन्त चिकित्सा क्षेत्रको राजनीतिक पक्षमा पनि सक्रिय बन्दै गएका छन्। उनीहरू दन्त चिकित्सक संघ, समितिहरू जस्ता संस्थाहरूमा संलग्न भई सकारात्मक योगदान दिइरहेका छन्।
महिला र पुरुष दुबैलाई दन्त चिकित्सक बन्ने निर्णयमा आर्थिक पक्ष उत्तिकै महत्त्वपूर्ण लागेको पाइन्छ। त्यस्तै, दन्त चिकित्सा पेशाको लचिलोपन पनि दुबैका लागि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण थियो। । अर्कोतर्फ, पुरुष विद्यार्थीहरूले दन्त चिकित्सक बन्ने निर्णयमा व्यवसाय-सम्बन्धी कारणलाई महिलाहरूको तुलनामा बढी महत्त्व दिएका थिए। त्यसको विपरीत, महिला विद्यार्थीहरूले सेवा वा सहयोग गर्ने उद्देश्यलाई पुरुषहरूको तुलनामा बढी महत्त्व दिएका थिए।
निष्कर्ष
धेरैभन्दा धेरै महिलाहरू दन्त चिकित्सा क्षेत्रमा प्रवेश गरिरहेका छन् र उनीहरूले दन्त चिकित्सा क्षेत्रको स्वरूप नै परिवर्तन गरिरहेका छन्, किनकि उनीहरूलाई लाग्छ कि उनीहरूले केही फरक गर्न सक्छन्, विशेषतः ती बिरामीहरूको लागि जो डेन्टिस्ट कहाँ जान डराउँछन्। साथै, दन्त चिकित्सा विज्ञान र कला दुबैको संयोजन हो, र कुनै पनि डेन्टिस्टले भन्छन्—कुनै बिरामीको दन्त स्वास्थ्य सुधारिएपछि उसको मुस्कान देख्नुजत्तिको सन्तोषजनक कुरा अरू केही हुँदैन।
महिला डेन्टिस्टहरूका लागि काम र व्यक्तिगत जीवनबीच सन्तुलन कायम गर्नु चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ, तर धेरै महिलाहरूले सफलतापूर्वक पेशागत जीवन र सन्तोषजनक व्यक्तिगत जीवनलाई मिलाएर अगाडि बढिरहेका छन्। पछिल्ला दुई तीन दशकमा दन्त शिक्षा क्षेत्रमा नेतृत्व भूमिकामा महिलाहरूको संख्या उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ, तर व्यावसायिक दन्त संघहरूमा उच्च नेतृत्व पदहरू अझै पनि प्रायः पुरुषहरूले नै सम्हालेका छन्, र दन्त अनुसन्धान तथा शैक्षिक क्षेत्रमा गम्भीर लैङ्गिक असमानता अझै कायम छ।
