क्यान्सर रोग अहिले विश्वव्यापी रूपमा बिरामी र मृत्यु हुने प्रमुख कारणहरू मध्ये एक हो। पछिल्लो एक दशकमा क्यान्सरका नयाँ केसहरूमा २६. ३ प्रतिशत र क्यान्सरबाट क्यान्सरबाट हुने मृत्युमा २०.९ प्रतिशतले वृद्धि भएको हालैको अध्ययनले देखाएको छ।
क्यान्सरका घटना कयौँ देशहरुमा देखिएका छन् । जसमा पनि उच्च आयकर राष्ट्र तथा निम्न आयकर भएका देशहरुमा देखिने घटनाहरु फरक–फरक रहेको पाइएको छ । यस्तै, विभिन्न सर्वेक्षणले क्यान्सरका प्रमुख कारण भनेकै जोखिम कारकहरुमा आएको परिवर्तनलाई मानेपनि यसका केसहरुमा केहि हदसम्म सुधार देखिएको बताएको छ ।
तमाखु, अस्वस्थ आहार, अधिक तौल र मोटोपन, शारीरिक निष्क्रियता, र अत्याधिक मदिरा सेवनजस्ता व्यवहार कारकहरूको बढ्दो जोखिम, यसरी क्यान्सरको घटना बढ्नुको कारण हुन सक्छ। परिमार्जनयोग्य जोखिम कारकहरूको अनुभवजन्य ज्ञानलाई नीति र अभ्यासहरूको लागि उपयुक्त रूपमा प्रयोग गरियो भने धेरैजसो क्यान्सरहरू रोक्न सकिन्छ।
यसको अन्त्यका लागि, विशेषगरी कुन कारकहरूले क्यान्सर जोखिममा सबैभन्दा बढी प्रभाव पार्छ, र कुन जनसंख्या समूहलाई प्राथमिकतामा राख्छ भन्ने कुरामा स्पष्ट हुनु आवश्यक छ। स्क्रिनिङ कार्यक्रम र पाठेघरको क्यान्सरविरुद्ध खोपहरु पाठेघरको मुखको क्यान्सरको दर घटाउनको लागि धेरै हदसम्म प्रभावकारी भएको देखिन्छ । जसमध्ये हयुमन प्यापिलोमा भाइरसको खोप पाठेघरको क्यान्सर रोक्न प्रभावकारी हुन्छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार सन् २०२१ मा पाठेघरको मुखको क्यान्सरका घटना १ लाखमा १४जना र २०१९ मा पाठेघरको मुखको क्यान्सरका कारण झण्डै दुई हजार महिलाको मृत्यु भएको थियो । त्यस्तै, मानव प्यापिलोमा भाइरस (एचपीभी) भ्याक्सिनको विश्वव्यापी कभरेज सन् २०१९ मा हासिल गरेको वृद्धिको एक चौथाइभन्दा बढीले घटेको छ। यसले महिला र बालिकाको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्छ । विश्वव्यापी रूपमा, एचपीभीको पहिलो डोजको पहिलो खोप लाइसेन्स पाएको १५ वर्ष भन्दा बढीको बाबजुद पनि कभरेज मात्र १५ प्रतिशत छ।
संयुक्त राज्य अमेरिका र बेलायत जस्ता विकसित देशहरूमा, युवाहरुमा क्यान्सर रोकथामको लागि खोप अभियान कार्यक्रम लागू भइसकेको छ, र अन्य धेरै देशहरू खोप कार्यक्रमहरू लागू गर्ने बाटोमा छन्। भुटान, श्रीलंका, थाइल्याण्ड र माल्दिभ्स जस्ता एशियाली देशहरूले राष्ट्रिय रूपमा एचपीभी खोपलाई वितरण गर्न थालिसकेका छन् ।
नेपालको सन्दर्भमा भने सरकारले अपर्याप्त बजेटका कारण एचपीभी खोप कार्यक्रम रद्द गरेको अवस्था छ। सरकारले हरेक वर्ष नीति तथा कार्यक्रम र वार्षिक बजेटमा किशोरीहरूलाई पाठेघरको मुखको क्यान्सरविरुद्धको एचपीभी खोप दिने घोषणा गर्छ। तर, ५ वर्षदेखि घोषणा हुन थाले पनि खोप कार्यक्रमको कार्यान्वयन हुन सकेको छैन ।
स्वास्थ्य सेवा विभागका अनुसार गाभीले सन् २०२२ भन्दा अघि एचपीभीको निःशुल्क खोप उपलब्ध नगराउँदा एचपीभी खोप कार्यक्रम कार्यान्वयन हुन नसकेको हो। गाभीले खोप उपलब्ध गराउन नसकिने जनाएपछि सरकारले खरिद गर्ने योजना थियो। गत वर्ष ९ जिल्लाबाट सुरु गर्ने योजना बन्दाबन्दै बीचैमा सरकार नै फेरिएकोले अभियान अलपत्र परेको छ।
क्यान्सरको दर घटाउन एचपीभी खोप अति आवश्यक हुँदा पनि यो खोप अभियान रोकिनु दुखद् हो । सरकारले पाठेघरको मुखको क्यान्सर स्क्रिनिङ कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको भए पनि नेपालीमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर रोकथामका लागि स्क्रिनिङ मात्रै पर्याप्त छ कि छैन भन्ने शंका छ ।
ह्युमन प्यापिलोमा भाइरसको संक्रमणले मुख्य पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुने मुख्य कारण हयुमन प्यापिलोमा भाइरसको संक्रमण हो । यसले ८५ प्रतिशत मानिसहरुको जीवनकालमा एचपीभी संक्रमण हुने अनुमान गरिएको छ। यसको संक्रमण धेरै सामान्य छ। विशेषगरी यौन सक्रिय महिलाहरूमा यो संक्रमण बढी पाइने भएकोले पाठेघरको मुखको क्यान्सर रोकथाम अभियानहरूले किशोर -किशोरीहरूलाई खोप लगाउन सिफारिस गर्दछ।
सेन्टर फर डिजिज प्रिभेन्सन एन्ड कन्ट्रोल (सीडीसी) का अनुसार एचपीभीविरुद्ध खोप लगाएपछि यसको संक्रमण किशोर किशोरीहरूमा ८८ प्रतिशत र वयस्क महिलाहरूमा ८१ प्रतिशतले घटेको छ।
यसले पाठेघरको क्यान्सर मात्र नभई, योनी, भल्भा, मलद्वार र मुख गुफाको क्यान्सर पनि गराउँछ। कमजोर यौन स्वच्छताको कारण, पुरुषहरू पनि एचपीभीबाट संक्रमित हुन सक्छन् र पछि लिंगको क्यान्सर, ओरो फारिनजियल ‘oropharyngeal’ जस्ता क्यान्सरहरू विकास गर्न सक्छन्। गुदा क्यान्सर। यो खोप पुरुष र महिला दुवैको लागि लाभदायक हुन सक्छ । किनभने यो क्यान्सर रोकथामको लागि एक प्रभावकारी तरिका हो। हालसम्म यसविरुद्ध ‘Gardasil’, ‘Gardasil 9’, र ‘Cervarix HPV’ भ्याक्सिन ब्रान्ड नामहरू बजारमा उपलब्ध छन्। अन्य मध्ये, Gardasil 9 संयुक्त राज्य अमेरिका मा सन् २०१६ देखि प्रचार गर्ने एक मात्र खोप हो।
यो खोप यसरी दिइन्छ:
९ देखि १४ वर्षको उमेरमा खोप सुरुमा 0, ६-१२ महिनामा दुई-डोज र १५ देखि ४५ वर्ष सम्मको उमेरका व्यक्तिहरुलाई ०, १-२ र ६ महिनामा खोप सुरु गर्ने व्यक्तिहरूको लागि तीन-डोज लगातार दिइन्छ। १५ देखि ४५ वर्षसम्मको उमेर, र उही तीन डोज इम्युनोकम्प्रोमाइज्ड व्यक्तिहरूको लागि दिइन्छ।
यी खोपहरू सुरक्षित छन्। त्यस्तै, तिनीहरूले दुखाइ, रातो हुने, सुन्निने, चक्कर लाग्ने, बेहोस हुने, वाकवाकी लाग्ने, टाउको दुख्ने जस्ता सानातिना साइड इफेक्टहरू निम्त्याउन सक्छन्।
यद्यपि, यी साइड इफेक्टहरू घातक सावित नहुने विना कुनै चिन्ता वा डर लगाउन सुझाव दिइन्छ। नेपालमा खोप लागु गर्ने र खोपको हिचकिचाहट भएमा सरोकारलाई सम्बोधन गर्ने प्रयासलाई निर्देशन दिनुपर्छ।
पाठेघरको मुखको क्यान्सर जस्ता धेरैजसो क्यान्सरहरू स्वस्थ जीवनशैली र खोपको समर्थनमा रोकथाम गर्न सकिने कुरा आफ्ना बिरामीहरूलाई जानकारी गराउने नैतिक जिम्मेवारी स्वास्थ्यकर्मीहरूको हो।
