काठमाडौं—‘दुर्गन्धले शौचालय जानै गाह्रो पर्छ,’ कात्र्तिक ३० मा ५५ वर्षीया आमाको उपचारका लागि थापाथलीस्थित परोपकार प्रसुति गृह आएका सम्झना घिमिरेले भनिन् । आमाको पाठेघरको उपचार गराउन अस्पताल आएकी उनकी आमाको शल्यक्रिया तयारी छ । त्यही कारण अस्पताल बस्नुपर्ने उनका लागि अस्पतालको शौचालय जाँदा हैरानी खेप्नुपर्छ ।
गर्भवती श्रीमतीसँग २ दिनदेखि प्रसुति गृहमै अस्पतालमा बसिरहेका सानागाउँका आशिष चौधरी पनि शौचालयको अवस्था देखेर हैरान छन् । ‘एकदमै खतम छ । सरकारी अस्पताल हो भनेर कसैले मतलब नै नगरेर होला,’ चौधरीले हेल्थआवाजसँग सुनाए, ‘कम्तिमा गन्ध कम आउने औषधी राखे पनि हुन्थ्यो नि ? नाकै छोपेर जानुपर्ने अवस्था छ ।
पेटमा समस्या देखिएपछि ४६ वर्षीय निरु शेर्पा नयाँ ठिमीबाट वीर अस्पताल आइन् । वीर अस्तालको शौचालयमा अवस्थाबाट उनी पनि असन्तुष्ट थिइन् । ‘शौचालयको त कुरै नगरौं होला,’ निरु भन्छिन्, ‘नाम मात्रको शौचालय हो । नाक नथुनी पस्नै नसक्ने छ के भन्नु ।’
छोराको उपचारको लागि वीर अस्प्ताल पुगेकी फुलमाया थापामगर पनि वीर अस्पतालमा भेटिइन् । उनलाई वीरको शौचालयमा जाँदा आफै बिरामी परिएला जस्तो भयो । उनलाई पनि सम्झना, आशिष र निरुभन्दा फरक अनुभव भएन् ।
अस्पतालका शौचालय फोहोर र दुर्गन्धित भएको विषयमा प्रसुति गृहका निर्देशक डा. पवनजंग रायमाझी भने अस्पतालमा बिरामीबाहेक सर्वसाधारणहरु पनि अस्पतालकै शौचालय प्रयोग गर्न आउने भएकाले यस्तो समस्या देखिएको बताउँछन् । ‘चाप धेरै भएकाले फोहोर धेरै हुन्छ,’ डा. रायमाझी भन्छन्, ‘अस्पतालका बिरामीबाहेक अस्पताल बाहिरका सर्वसाधारण पनि अस्पतालको शौचालय प्रयोग गरिरहेका हुन्छन् । त्यसैले सरसफाइ गर्दागर्दै पनि फोहोर देखिएको हुन सक्छ ।’
अस्पतालमा सरसफाई कर्मचारी मात्रै १०० जना कार्यरत छन् । सरसफाई गर्ने समय दिनमा ३ पटक गरी तोकिएको हुन्छ । त्यो बाहेक पनि फोहोर भएको छ/छैन भनेर हेर्ने जिम्मेवारी पनि उनीहरुको रहन्छ । तर, पनि अस्पतालमा बिरामीको संख्या बढेको हुनाले शौचालय पर्याप्त नभएको डा. रायमाझी बताउँछन् ।
देशका विभिन्न जिल्लाहरुबाट प्रसुति गहमा महिलाहरु सेवा लिन आउने गर्छन् । आर्थिक वर्ष ०७८/७९ को तथ्यांकअनुसार प्रसुतिमा ओपीडीमा सेवा लिने बिरामीको संख्या मात्रै २ लाख छन्ए । ‘अहिले दैनिक १५ सयदेखि २ हजारसम्म बिरामीहरु अस्पताल आउने गर्छन्,’ निर्देशक रायमाझीले भने, ‘अस्पतालमा बिरामीको संख्या हेरेर वार्ड स्थापना गरेका छौं । अस्पतालका हरेक वार्डमा शौचालयको व्यवस्था छ । पुराना शौचालय मर्मत गरेका छौं । सबै मिलाएर अस्पतालमा १० वटाभन्दा बढी शौचालय छन् ।
वीर अस्पतालका शौचालयको दुरावस्थाबारे अस्पतालकी फोहोर मैला व्यवस्थापन नर्स राधा आचार्य ठूलो अस्पताल भएकाले अरु अस्पतालजस्तो सफा राख्न नसकिएको तर्क गर्छिन् । ‘तर, अस्पतालले सक्दो सरसफाई गरि नै राखेको हुन्छ । अस्पतालका सबै वार्डहरुमा शौचालयहरु छन्,’ राधा भन्छिन्, ‘दिनको ३ पटक शौचालय सफा गरिन्छ । राति एक पटक सफा हुन्छ ।’ उनी शौचालय फोहोरको अवस्था हेरेर दुई घण्टामै पनि सफा गरिने गरेको दावी गर्छिन् ।
वीर अस्पतालका शौचालय बिरामीबाहेक रत्नपार्क नजिक भएको त्यहाँ आउने मानिसहरु पनि प्रयोग गरिरहेका हुन्छन् । ‘त्यसैले अस्पतालको तल्लो तलाका शौचालय बढी फोहोर हुन्छन्,’ उनी थप्छिन् । वीर अस्पतालमा अस्पतालमा २ सय सरसफाइ कर्मचारीहरुका छन् । अस्पतालमा एक सय शौचालय संचालनमा छन् ।
शनिबार विश्व शौचालय दिवस पारेर हेल्थआवाजले दुई प्रमुख अस्पतालका शौचालयको अवस्था अवलोकन गरेको थियो । यति धेरै सरसफाइ कर्मचारी र शौचालय हुँदा पनि दुई प्रमुख सरकारी अस्पतालका शौचालयको अवस्था भने दुर्गन्धित छ । त्यसबाहेक अस्पतालमा अपांगतामैत्री शौचालयको पनि व्यवस्थापन गएिको छैन । अस्पतालका कर्मचारीहरु भने अपांगता भएका व्यक्तिहरुलाई आफूहरुल्े सहजीकरण गर्ने गरेको बताउँछन् ।
