डा. लोचना श्रेष्ठ सानेपास्थित स्टार अस्पतालकी जेष्ठ नागरिक विभाग प्रमुख हुन् । भारतबाट जेरियाट्रिक फेलोसीप गरेकी उनका जेष्ठ नागरिक स्वास्थ्य सम्बन्धि धेरै अनुसन्धानमूलक लेखहरु समेत प्रकाशित छन् । लामो समयदेखि जेष्ठ नागरिक स्वास्थ्य उपचारमा संलग्न उनीसँग हेल्थआवाजले गरेको संवादः
जेष्ठ नागरिक केयरअन्तर्गत के के कुराहरु पर्छन् ?
६५ वर्षमाथिका जेष्ठ नागरिकलाई स्वास्थ्य सम्बन्धि सबै उपचार ज्येष्ठ नागरिक केयरअन्तर्गत पर्छन् । जेष्ठ नागरिकहरुको शरीरको भएको सबै प्रकारका समस्याहरु जस्तैः मेमोरी लस हुनु, टाउको दुख्नु, बिर्सिने रोगदेखि नाक कान घाँटीमा भएको समस्याहरु जस्तै धेरै जस्तो वृद्धवृद्धालाई खानामा अरुची हुनेसम्मका समस्या देखिन्छन् । केहीलाई खान मन हुन्छ, केही खाना निल्न सक्दैनन् । कुनैलाई श्वासप्रश्वास सम्बन्धि समस्याहरु भएको हुन सक्छ । कसैमा दिशा—पिसाबमा समस्या, पाचनमा समस्या, हाड र जोर्नीको समस्या भएको हुन सक्छ । जेष्ठ नागरिकसँग सम्बन्धित ती सबै समस्या एकै ठाउँमा जेष्ठ नागरिक केयरअन्तर्गत गरिन्छ ।
जेष्ठ नागरिकमा सबैभन्दा धेरै देखिने समस्याहरु के हुन् ?
नेपालमा अहिले धेरै देखिने समस्या मा श्वासप्रश्वासमा समस्या हुनुको साथै खानामा अरुची हुने, दिसामा समस्या हुनुका साथै अहिले बिर्सिने समस्याहरु बढी मात्रामा देखिएको थियो ।
के कारणले गर्दा यस्ता समस्याहरु बढदैं गइरहेको छन् ?
पछिल्लो समयमा जेष्ठ नागरिकको संख्या वृद्धि हुँदै गएपछि पनि यो समस्या बढ्ेको हो । साथै, हाम्रा डाइगोनोस्टिक टुल्सहरु राम्रो भए छन्, स्वास्थ्य समस्याका भएका बिरामीहरु सम्पर्कमा आएको हुनाले पनि यो समस्याहरु धेरै देखिएको हो । पहिला—पहिला बिरामीहरु सम्पर्कमा नै आउँदैन्थे । यस्ता समस्याहरु देखाउनु हुँदैन, सामान्य हो भनेर घरमै बस्ने भएकाले पनि त्यो बेला यस्ता समस्या भएपनि अस्पतालसम्म पुग्दैन्थे ।
वृद्धवृद्धामा देखिने यस्ता स्वास्थ्य समस्याहरु उपचारबाट समाधन गर्न सकिन्छ ?
यीमध्ये समस्याहरु उपचारबाट सामाधान हुन्छन् । जस्तैः पिसाब सम्बन्धी समस्याहरु छ भने धेरै पानी पिएर, सागपात पर्याप्त मात्रामा खायौं भने राहत मिल्छ । आफूलाई चाहिने ब्यालेन्स डाइट समयमा खाएर व्यायाम नियमित गरियो भने यस्ता समस्याहरु हराउँदै जान्छन् । आफनो काममा व्यस्त भएर जागरका साथ काम गर्दा काममा लाग्दा जेष्ठ नागरिकहरुलाई फाइदा हुन्छ । काम गर्ने मन हुनुपर्छ, बुढेसकालमा आफुले केही गर्न सकिन भन्नुभन्दा आफूले जानेको काम गर्दै र अरुलाई सिकाउँदै गयौं भने पनि राम्रो हुन्छ ।
मानिसको शरीर मात्रै न बुढो हुने हो । आफूमा भएको ज्ञान कहिले पनि बुढो हुँदैन् भनेर जेष्ठ नागरिकहरुलाई सम्झायौं भने उनीहरु क्षमताले कहिल्यै पनि बुढो हुँदैनन् । त्यस्तो धेरै अनुसन्धानहरुले पनि देखाएको छ । आफू बुढो भए भनेर बस्ने मानिहरुको स्वास्थ्य कमजोर भएर बेड्मा बस्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ । त्यसकारण हामीले यो शरीरका सबै अंगलाई चलाउँदै जानुपर्छ । किनभने, जस्तैः गाडीलाई चलाई राख्यो भने त्यो राम्रोसँग चल्छ चलाएन भने त्यो बिस्तारै बिग्रिदै जान्छ । हाम्रो शरीर पनि त्यस्तै हो । उमेर जति बढ्दै जान्छ, हाम्रा सेल्सहरु डेथ हुँदै जान्छन् । त्यसैले हामीमा भएका सेल्सलाई एक्टीभ गराएर राख्नुपर्छ ।
हामीले वृद्धवृद्धाको कुन—कुन पक्षमा बढी ध्यान दिनुपर्छ ?
यसमा उनीहरुलाई आवश्यक सन्तुलित खाना, त्यहीअनुसारको व्यायाम गराइने हिड्डुल गराइ राख्ने, उनीहरुलाई विभिन्न कुरामा भाग लिनका लागि प्रेरित गर्ने, उनीहरुको खानामा खानामा रुचि बढाउँदैं जानुपर्छ । एकातर्फ जेष्ठ नागरिकको पाचन शक्ति कमजोर हुँदै गैरहेको हुन्छ, विस्तारै—विस्तारै निल्न पनि सक्दैनन्, अनि खाना खाने इच्छा पनि घट्दै जान्छ । त्यही कारण उनीहरुको खानामा रुचि जगाउने काम गर्नुपर्छ ।
वृद्धवृद्धामा हुने यी समस्याहरु समाधान गर्ने उपायहरु के—के हन् सक्छन् ?
यसमा पहिला—पहिला उनीहरु कस्ता—कस्ता खानेकुरा खान्थे, ती कुराहरुमा हेर्नुपर्छ । उनीहरुको आदत के थियो, अहिले किन यस्तो भयो भनेर बुझनुपर्छ । किन उनीहरु खानामा रुची दिदैनन्, के उनीहरुले खाने खाना अहिले नभएको या ल्याइदिने मान्छे नभएर हो कि ? । कसैले उसलाई महत्व नदिएर हो कि ? उनीहरुले पहिला खाने खानाजस्तै उनीहरुलाई खाना खुवाउनुप¥यो । यस्ता समस्या भएका बिरामीहरु हामी कहाँ आयो भने सबै कुरा खाइरहेका हुन्छन् । त्यसको अर्थ उनीहरुलार्इृ घरमा एउटै प्रकारको खाना दिएको हुँदा अरु खानामा इच्छा नगएको भन्न सकिन्छ ।
तपाईंकोमा खानापानको समस्याबाहेक अरु के कस्ता समस्याहरु भएका बढी आउँछन् ? यसबाहेक सबैभन्दा धेरै हिडडुलको समस्याहरु पनि आउउँछ । दिशा पिसाव गर्न जान पनि अरुमा निर्भर हुनेजस्ता समस्याहरु पनि आउँछन् । कुनै कुरामा पनि एक्टीभल्ली समाबेस नहुने र सुस्त रुपले बस्नेजस्ता समस्याहरु पनि आउने गर्छन् ।
मेडिकल औषधी दिनेबाहेक कुन—कुन तरिकाले जेष्ठ नागरिकका स्वास्थ्य समस्या हल गर्न सकिन्छ ?
मेडिकल उपचारबाहेक उनीहरुलाई परामर्श सेवा पनि दिन्छौं । उनीहरुको समस्यालाई लिएर परामर्श दिने गर्छौ भने डाइट दिनुको साथै खानालाई पनि प्याकेजमा राख्ने गर्छौ । समग्रमा भन्नुपर्दा हामीहरु उनीहरुको जीवनशैलीमा बढी ध्यान दिएर काम गर्छौ । साथै, डायटिसियनसँग उनीहरुले खाएको कुराहरुको बारेमा पनि जानकारी लिइराखेका हुन्छौं । उनीहरुको खाना पनि म अवलोकन गरिराखेकी हुन्छु, उनीहरुले के खाए वा के खाएनन् भनेर । यी सबै कुराहरु सिकाएर निको भएपछि उनीहरु परिवारसँग गएर राम्रो जीवनयापन गर्न सक्छन् ।
जेष्ठ नागरिक भएका घरका मानिसहरुलाई के सुझाव दिन चाहनुहुन्छ ?
जेष्ठ नागरिकहरुमा हुने शारीरिक र मानसिक परिवर्तन उनीहरुको उमेरले मात्र हुँदैन्, त्यसको पछाडि धेरै कारणहरु हुन्छन् । ती कारणहरु बुझेर त्यहीअनुसारको व्यवहार गरे भने राम्रो हुन्छ । उनीहरुलाई बुझाउन सकिएन भने यहाँ ल्याउन सक्छन् ।
