विराटनगर– तेह्रथुम घर भएकी ४५ वर्षीया चन्द्रमाया श्रेष्ठका लागि त्यो दिन एक सामान्य यात्राबाट सुरु भएको थियो । तर, जीवनको सबैभन्दा कठिन घडी बन्न पुग्यो । भेडेटारबाट धनकुटातर्फ जाँदै गरेको यात्रुवाहक बसमा यात्राकै क्रममा अचानक उनको शरीरले काम गर्न छाड्यो, बोली लरखरायो र उनी बेहोस भइन् । यो मस्तिष्कघातको स्पष्ट संकेत थियो । तर, सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा समय थियो ।
बसमा सवार अन्य यात्रु र चालक–सहचालकको सचेतनाले चन्द्रमायाको जीवन बचाउन निर्णायक भूमिका खेल्यो । साधारणतयाः यस्तो अवस्थामा के गर्ने भन्ने अन्योल हुन्छ । तर, उनीहरूले अवस्थाको गम्भीरता बुझे ।
कसैले मस्तिष्कघातको उपचार समयमै विशेषज्ञ अस्पतालमा पुर्याउँदा सम्भव हुने जानकारी दिएपछि उनीहरूले तत्काल गाडी फर्काएर विराटनगरस्थित आर्या न्यूरो हस्पिटल ल्याए ।
‘सचेतनाको एउटा सानो पहलले कति ठूलो फरक पार्छ भन्ने यो एक उत्कृष्ट उदाहरण हो,’ अस्पतालका वरिष्ठ न्यूरो सर्जन तथा प्रबन्ध निर्देशक डा. पंकजराज नेपालले भने, ‘सामान्यतयाः हाम्रो समाजमा पक्षघात हुँदा एक–दुई दिन घरमै हेर्ने वा अन्यत्र अलमलिने चलन छ, जसले गर्दा उपचारको सबैभन्दा महत्वपूर्ण समय गुम्छ । तर, चन्द्रमायाको केसमा बसका मानिसहरूले देखाएको तत्परता र सही निर्णयले गर्दा उहाँलाई समयमै हामीसम्म आइपुग्न मद्दत मिल्यो ।’
डा. पंकजराज नेपाल
समयसँगको दौड
चन्द्रमायालाई अस्पताल ल्याई पुर्याउँदा करिब चार घण्टा बितिसकेको थियो । डा. नेपाल र उनको आकस्मिक उपचार टोली पूर्ण तयारी अवस्थामा थियो । मस्तिष्कघातको उपचारमा प्रत्येक मिनेट महत्वपूर्ण हुन्छ ।
‘हामीले बिरामी आइपुगेको ३० मिनेटभित्रै सबै आवश्यक परीक्षणहरू सम्पन्न गर्यौं,’ डा. नेपालले घटनाको संवेदनशीलता दर्शाउँदै भने, ‘सिटी स्क्यानबाट मस्तिष्कमा रक्तस्राव नभएको र रगतको थेग्लो जमेर रक्तनली बन्द भएको पुष्टि भयो । यो अवस्थामा ‘थ्रोम्बोलाइसिस’ नै एकमात्र विकल्प थियो । हामीले तुरुन्त उपचार सुरु गर्यौं ।’
‘थ्रोम्बोलाइसिस’ एक विशेष चिकित्सा प्रक्रिया हो, जसमा औषधिको माध्यमबाट मस्तिष्कको रक्तनलीमा जमेको रगतको डल्लोलाई पगालिन्छ । यो प्रक्रिया पक्षघात भएको साढे चार घण्टाभित्र गर्न सकेमा मात्र प्रभावकारी हुन्छ । यो समयभित्र उपचार गर्न सकेमा मस्तिष्कका कोषिकाहरूलाई मर्नबाट जोगाउन सकिन्छ र बिरामीको अवस्थामा सुधार ल्याउन सकिन्छ ।
विराटनगरस्थित आर्या न्यूरो हस्पिटलले पहिलो पटक अत्याधुनिक ‘थ्रोम्बोलाइसिस’ प्रविधि प्रयोग गरी चन्द्रमायालाई जीवनभरको पक्षघातबाट जोगाउन सफल भएको छ । डा. नेपाल नेतृत्वको टोलीले यो जटिल उपचार सफलतापूर्वक सम्पन्न गरेसँगै कोशी प्रदेशमा आकस्मिक न्यूरो उपचारले नयाँ गति लिएको छ ।
उपचारको सफलता
‘यो उपचारपछि चन्द्रमायाको अवस्थामा सुधार आयो,’ डा. नेपालले भने, ‘उहाँको लगभग पूर्ण रूपमा प्यारालाइसिस भइसकेको शरीरका अंगहरू चल्न थाले । बोली फर्कियो । केही भागमा असर बाँकी रहे पनि त्यो समयको थोरै तलमाथिले हुन सक्छ । तर, सबैभन्दा ठूलो कुरा, हामीले उहाँको ज्यान जोगायौं र उहाँलाई जीवनभर अपाङ्गगता हुनबाट बचायौं ।’
श्रीमानको आँखामा खुसीका आँसु
श्रीमतीको सफल उपचारपछि वीरबहादुर श्रेष्ठको अनुहारमा खुसी र सन्तोष स्पष्ट देखिन्थ्यो । उनी त्यो दिन आफ्नो बिरामी छोरीको उपचारका लागि धरानमा थिए ।
‘म छोरीलाई लिएर काठमाडौं जाने तयारीमा थिएँ । त्यही बेला श्रीमती बसमा बेहोस भएको खबर आयो,’ उनले भने, ‘म छाँगाबाट खसेझैं भएँ । बाटोबाट फर्किएँ । हामीलाई कसैले आर्या न्यूरो हस्पिटलमा राम्रो उपचार हुन्छ भनेर सुझाएपछि यहाँ ल्यायौं ।’
उनले डाक्टरहरूले श्रीमतीलाई नयाँ जीवन दिएको बताए । ‘उहाँ अहिले बोल्न सक्ने हुनुभएको छ । बिहीबार डिस्चार्ज पनि भयो । म सम्पूर्ण अस्पताल परिवार र डा. नेपालप्रति हार्दिक आभारी छु ।’
के हो थ्रोम्बोलाइसिस ?
मस्तिष्कघात दुई प्रकारका हुन्छन् । इस्केमिक (रगत जमेर) र हेमोरेजिक (रक्तनली फुटेर ) । लगभग ८५ प्रतिशत मस्तिष्कघात इस्केमिक प्रकारका हुन्छन् । यस्तो अवस्थामा मस्तिष्कमा अक्सिजन र पोषण आपूर्ति बन्द हुँदा मस्तिष्कका कोषिका मर्न थाल्छन्, जसले गर्दा शरीरका अंगहरू चल्दैनन्, बोली हराउँछ र अनुहार बाङ्गो हुन्छ ।
थ्रोम्बोलाइसिस यस्तो उपचार पद्धति हो, जसले जमेको रगतलाई पगालेर रक्तप्रवाह पुनः सुरु गराउँछ । यो अन्य उपचार विधिको तुलनामा छिटो, प्रभावकारी र तुलनात्मक रूपमा सस्तो पनि छ । तर, यसको सफलताको एकमात्र सर्त भनेको समय हो ।
आर्या न्यूरो हस्पिटलमा यो प्रविधिको सफल सुरुवातले अब कोशी प्रदेश र आसपासका बिरामीहरूले पक्षाघातको अत्याधुनिक उपचारका लागि काठमाडौं वा विदेश धाइरहनुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गरेको छ । यसले यस क्षेत्रको चिकित्सा सेवामा एक नयाँ अध्याय थपेको छ र हजारौं बिरामीका लागि आशाको किरण बनेको अस्पतालका प्रबन्धक निर्देशक दिनेश ठाकुरले बताए ।
डा. नेपाल सबैलाई आग्रह गर्छन्, ‘यदि कसैमा अचानक शरीरको एक भाग कमजोर हुने, बोल्न गाह्रो हुने, अनुहार बाङ्गो हुने, हिँड्न अप्ठ्यारो हुने जस्ता लक्षण देखिएमा एक सेकेन्ड पनि ढिला नगरी तुरुन्तै सुविधासम्पन्न न्यूरो अस्पतालमा पु¥याउनुहोस् । तपाईंको सानो प्रयासले कसैको जीवन बच्न सक्छ ।’
