२०८० चैत्र १५, बिहीबार
Health Aawaj logo
गृहपृष्ठवैकल्पिक चिकित्साआयुर्वेदिक औषधीको सक्रियता अवधि

आयुर्वेदिक औषधीको सक्रियता अवधि


साधारणतयाः आयुर्वेदिक औषधीबाट वनस्पति, खनिज आदि स्रोतहरुबाट संकलन गरेर शोधन प्रक्रियापश्चात पञ्चकपाय कल्पनामा आधारित शरीरको धातुसँग उद्देश्य पूर्ति गर्नको लागि तयार पारिएको कल्पना भनेर बुझ्नुपर्छ । यसको लागि आयुर्वेदीय ग्रन्थ भेषज्यकल्पना तथा रसशास्त्रका विभिन्न पुस्तकहरुको सहारा लिइन्छ ।

कतिपय औषधीहरु कच्चा वनस्पतिहरुबाट तयार गरिन्छ भने कतिपय सुख्खाबाट । तर, यसरी तयार गरिएका औषधीको सक्रियता अवधि, औषधीको किसिम (कल्पना) तथा प्रयोग विधिको ज्ञान हुनु नितान्त आवश्यक हुन्छ ।

उदाहरणको लागि सुख्खा जडिबुटीहरुबाट तयार गरिएको चुर्ण एक कल्क कल्पना हो । जो कि पञ्चकपाय कल्पनाअन्तर्गत रहेको छ । यसको सक्रियता अवधि र गुणस्तरताको बोध हुन जरुरी हुन्छ । तसर्थ, केही औषधीहरुको सक्रियता अवधिको विश्लेषण तल गरिन्छ ।

–साधारणतया चुर्णमा प्रायः २ महिनापछि न्यून गुण भएको बुझ्नुपर्छ ।

–त्यस्तै ल्वंग, हींग तथा साख्युक्त औषधि ६ महिनापछि न्यून गुणयुक्त हुन्छ । तर काँचको बोतलमा एअरटाइट गरेर बन्द गरेको अवस्थामा गुणमा त्यति छिटो ह्रास आउँदैन् ।

–बटी, अवलेह, कार्बन आदि १ वर्षपछिको अवस्थामा गुणमा न्यूनता आउन थाल्छ ।

–पकाएर बनाएको अवलेह १ महिनापछि त्यति राम्रो गुणको पाइदैँन ।

–सिद्ध तैल ४ महिनापछि न्युन गुणयुक्त हुन्छ । तर, बोतलमा भरेर राखेको खण्डमा १ वर्षसम्म गुणवतामा ह्रास आउँदैन् ।

–सिद्ध घृत तैलको अपेक्षा अधिक दिनसम्म गुणवान नै रहन्छ ।

–आसव, आरिष्ट, कुपीपन्त रसायन तथा धातुका भस्महरु जति पुराना हुन्छन् त्यति सौम्य मानिन्छन् ।

–गुगलयुक्त बटीहरु २–३ वर्षसम्म राम्रो मानिन्छन् । त्यसपश्चात उनीहरुको गुण पनि ह्रास हुन थाल्छ ।

–पीपल, धनियाँ तथा विडंग १ वर्ष पूरानो औषधीमा प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ ।

–नेत्र रोगको औषधीको लागि घ्यु पूरानो (लगाउन÷प्रयोग गर्नको लागि) तथा खानको लागि नयाँ लिनुपर्छ । बाहिर लेप गर्नको लागि घ्युलाई धोएर प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ ।

–मह प्रयोग गर्नुपरेमा कफनाशक औषधीसँग पूरानो तथा धातु पौष्टिक औषधीसँग नयाँ लिनु उचित हुन्छ ।

–गिलोच (गुर्जो), असुरो, गतावरी, अश्वगन्धा, वज्रदन्ती, सौफ, प्रसारिणी आदि औषधीहरु नयाँ, ताजा प्रयोग गर्नु हितकार हुन्छ । यदि सुख्खा छ भने ताजाको वजन बराबर लिन सकिन्छ । तर, अरु औषधीहरु ताजाको २ गुणा सुख्खा प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छ ।

क्रमसः


क्याटेगोरी : वैकल्पिक चिकित्सा



तपाईको प्रतिक्रिया दिनुहोस


ट्रेण्डिङ