एरिथ्रिटोल नामक चिनी प्रतिस्थापन–स्टेभिया, मोंकफ्रुट र केटो कम–चिनी उत्पादनहरू थप्न प्रयोग गरिन्छ । यसको प्रयोग रगत जम्ने, स्ट्रोक, हृदयघात र मृत्युसँग जोडिएको नयाँ अध्ययनले देखाएको छ ।
क्लिभल्याण्ड क्लिनिक लर्नर रिसर्च इन्स्टिच्युटको सेन्टर फर कार्डियोभास्कुलर डायग्नोस्टिक्स एण्ड प्रिभेन्सनका निर्देशक अध्ययनका प्रमुख लेखक डा. स्टेनली हजेनले जोखिमको मात्रा सामान्य थिएन, भने ।
नेचर मेडिसिन जर्नलमा सोमबार प्रकाशित अध्ययन अनुसार, मुटु रोगको लागि विद्यमान जोखिम कारकहरू, जस्तै मधुमेह, तिनीहरूको रगतमा एरिथ्रिटोलको उच्चतम स्तर भएमा हृदयघात वा स्ट्रोक अनुभव गर्ने सम्भावना दोब्बर हुन्छ ।
‘यदि तपाईको रगतमा एरिथ्रिटोलको स्तर तल्लो २५ प्रतिशतको तुलनामा शीर्ष २५% मा थियो भने, हृदयघात र स्ट्रोकको लागि लगभग दुई गुणा बढी जोखिम थियो । यो मधुमेह जस्ता हृदयघाती जोखिम कारकहरूकसँग बराबर छ,’ हजेनले भने ।
पेपरमा प्रस्तुत गरिएको अतिरिक्त प्रयोगशाला र पशु अनुसन्धानले एरिथ्रिटोलले रगत प्लेटलेटहरू थप सजिलै जम्मा हुन सक्ने । क्लट्स फुटेर मुटुमा जान सक्ने, हृदयघात हुन सक्ने, वा मस्तिष्कमा, स्ट्रोक ट्रिगर गर्न सक्ने पत्ता लगायो ।
‘यो पक्कै पनि एक सावधानजस्तो सुनिन्छ,’ अनुसन्धानमा संलग्न नभएको डेनभरको अस्पताल नेशनल ज्यूस हेल्थका कार्डियोभास्कुलर रोकथाम र कल्याणका निर्देशक डा एन्ड्रयु फ्रीम्यानले भने ।
उनले भने, ‘एरिथ्रिटोल प्रयोग गर्दा क्लोटिंगको जोखिम देखिन्छ । स्पष्ट रूपमा, थप अनुसन्धान आवश्यक छ, तर सावधानीको प्रशस्ततामा, यो अहिलेको लागि तपाईंको आहारमा एरिथ्रिटोलको प्रयोग सीमित गर्न अर्थ लाग्न सक्छ ।’
अध्ययनको प्रतिक्रियामा, क्यालोरी नियन्त्रण काउन्सिल, एक उद्योग संघले सीएनएनलाई ‘यस अध्ययनको नतिजा दशकौंको वैज्ञानिक अनुसन्धानको विपरीत रहेको बताउँदै एरिथ्रिटोलजस्ता कम क्यालोरी मिठाईहरू सुरक्षित छन्, यसको प्रयोगको लागि विश्वव्यापी नियामक अनुमतिहरूले प्रमाणित गरेको छ । खाना र पेय पदार्थहरूमा, ‘काउन्सिलका कार्यकारी निर्देशक रोबर्ट रेन्किनले इमेलमार्फत जानकारी गराए । उनले नतिजाहरू “सामान्य जनसंख्यामा एक्स्ट्रापोलेट गर्नु हुँदैन, किनकि अध्ययनमा सहभागीहरू गराइएकाहरु पहिले नै हृदयघातका घटनाहरूको लागि बढ्दो जोखिममा थिए,’ रेन्किनले भने ।
त्यस्तै, युरोपियन एसोसिएसन अफ पोलियोल प्रोड्युसरले यस अध्ययनको समीक्षा नगरेको भन्दै टिप्पणी गर्न अस्वीकार गर्यो ।
एरिथ्रिटोल भनेको के हो त?
सर्विटोल र जाइलिटोलजस्तै, एरिथ्रिटोल एक चिनी अल्कोहल हो, जुन प्राकृतिक रूपमा धेरै फलफूल र तरकारीहरूमा पाइने कार्बोहाइड्रेट हो । विज्ञहरूका अनुसार, यसमा चिनीको लगभग ७०% मिठास हुन्छ र यसलाई शून्य क्यालोरी मानिन्छ ।
कृत्रिम रूपमा ठूलो परिमाणमा निर्मित, एरिथ्रिटोलको कुनै लामो स्वाद छैन, रगतमा चिनी बढ्दैन र केही अन्य चिनी अल्कोहलहरू भन्दा कम प्रभाव हुन्छ ।
‘एरिथ्रिटोल चिनी जस्तो देखिन्छ, यसको स्वाद चिनी जस्तै छ, र तपाईले यसलाई पकाउन सक्नुहुन्छ,’ क्लिभल्याण्ड क्लिनिकको माइक्रोबायोम र मानव स्वास्थ्य केन्द्रलाई पनि निर्देशन गर्ने हेजेनले भने ।
‘यो खाद्य उद्योगको प्रिय बन्न पुगेको छ, केटो र अन्य कम कार्बोहाइड्रेट उत्पादनहरू र मधुमेह भएका मानिसहरूलाई बजारमा ल्याइएका खानेकुराहरूका लागि अत्यधिक लोकप्रिय थपिएको छ,’ उनले थपे, ‘हामीले हेरेका केही मधुमेह–लेबल गरिएका खानेकुराहरूमा तौलको आधारमा अन्य कुनै पनि वस्तुहरू भन्दा बढी एरिथ्रिटोल थियो ।’
धेरै “प्राकृतिक“ स्टेभिया र मोंकफ्रुट उत्पादनहरूमा एरिथ्रिटोल पनि तौलको हिसाबले सबैभन्दा ठूलो घटक हो, हेजेनले भने । किनकि स्टेभिया र मोंकफ्रुट चिनी भन्दा लगभग २०० देखि ४०० गुणा गुलियो हुन्छन् । यो कुनै पनि उत्पादनमा थोरै मात्रा चाहिन्छ । उत्पादनको ठूलो हिस्सा एरिथ्रिटोल हो, जसले चिनी जस्तो क्रिस्टलीय उपस्थिति र बनावट उपभोक्ताहरूले अपेक्षा गर्दछ ।
अप्रत्याशित खोज
एरिथ्रिटोल र कार्डियोभास्कुलर समस्याहरू बीचको सम्बन्धको खोज पूर्णतया आकस्मिक थियो । हेजेनले भने, ‘हामीले यो कहिल्यै आशा गरेका थिएनौं । हामीले खोजेको पनि थिएन ।’ हेजेनको अनुसन्धानको एउटा सरल लक्ष्य थियोः एक व्यक्तिको रगतमा अज्ञात रसायन वा यौगिकहरू फेला पार्नुहोस् जसले उनीहरूको हृदयघात, स्ट्रोक वा अर्को तीन वर्षमा मृत्युको जोखिमको भविष्यवाणी गर्न सक्छ । त्यसो गर्न, टोलीले २००४ र २०११ बीच सङ्कलन हृदय रोगको लागि जोखिममा रहेका १ हजार १५७ जना व्यक्तिहरूमा रगत नमूनाहरू विश्लेषण गर्न थाले ।
‘हामीले त्यो पदार्थ फेला पा¥यौं जसले ठूलो भूमिका खेलेको जस्तो देखिन्छ, तर हामीलाई थाहा थिएन यो के हो,’ हेजेनले भने। “त्यसपछि हामीले पत्ता लगायौं कि यो एरिथ्रिटोल थियो, एक स्वीटनर ।“
मानव शरीरले प्राकृतिक रूपमा एरिथ्रिटोल सिर्जना गर्छ तर धेरै कम मात्रामा जसले मापन गरेको स्तरलाई हिसाब गर्दैन, उनले भने ।
निष्कर्षहरू पुष्टि गर्न, हेजेनको टोलीले संयुक्त राज्य अमेरिकामा २ हजार १ सय भन्दा बढी व्यक्तिहरूको रगत नमूनाहरूको अर्को ब्याच र २०१८सम्म युरोपका सहकर्मीहरूद्वारा सङ्कलन गरिएको थप ८३३ नमूनाहरूको परीक्षण ग¥यो । तीनवटै जनसंख्यामा लगभग तीन–चौथाई सहभागीहरूलाई कोरोनरी रोग वा उच्च थियो । ब्लड प्रेसर, र करिब पाँचौंलाई मधुमेह थियो, हेजेनले भने । आधाभन्दा बढी पुरुष र ६० – ७० को उमेरमा थिए ।
सबै तीन जनसंख्यामा, शोधकर्ताहरूले एरिथ्रिटोलको उच्च स्तरले तीन वर्ष भित्र हृदयघात, स्ट्रोक वा मृत्युको ठूलो जोखिमसँग जोडिएको पत्ता लगाए ।
तर किन?
पत्ता लगाउनका लागि, अन्वेषकहरूले जनावर र प्रयोगशाला परीक्षणहरू गरे र पत्ता लगाए कि एरिथ्रिटोलले ‘बढाइएको थ्रोम्बोसिस’ गडबढ गराइरहेको थियो, या रगतलाई जमाइरहेको थियो, हेजेनले भने । मानव शरीरमा क्लोटिंग आवश्यक छ, नत्र मानिसको भागहरु काटिँदा र चोटपटक लाग्दा धेरै रगत बग्ने हुँदा मृत्युसम्म हुनसक्छ । आन्तरिक रूपमा पनि यही प्रक्रिया निरन्तर चलिरहन्छ ।
“हाम्रा रक्तनलीहरू सधैं दबाबमा हुन्छन्, र रगत प्लेटलेटहरू सधैं यी प्वालहरू प्लग गर्दछन्,“ हेजेनले भने । यद्यपि, प्लेटलेटहरूद्वारा बनाइएको क्लटको आकार कोशिकाहरूलाई उत्तेजित गर्ने ट्रिगरको आकारमा निर्भर गर्दछ, उनले बताए । उदाहरण को लागी, यदि ट्रिगर मात्र १०% छ भने, तब तपाईले केवल १०% क्लट पाउनुहुन्छ ।
‘तर हामीले एरिथ्रिटोलको साथ के देखिरहेका छौं कि प्लेटलेटहरू सुपर प्रतिक्रियाशील हुन्छनः केवल १०% ट्रिगरले ९०% देखि १००% क्लट गठन उत्पादन गर्दछ,’ हेजेनले भने ।
उनले थपे, ‘हृदयघात र स्ट्रोकको जोखिममा रहेका व्यक्तिहरूका्, अवस्थित हृदय रोग वा मधुमेह भएका व्यक्तिहरू – मलाई लाग्छ कि यहाँ धेरै अध्ययनहरू नभएसम्म एरिथ्रिटोलबाट टाढा रहनुहोस् भन्नको लागि पर्याप्त डेटा छ ।
अष्ट्रेलियाको भिक्टोरियाको आरएमआईटी विश्वविद्यालयका रसायनशास्त्रका प्राध्यापक ओलिभर जोन्सले अध्ययनले कारण नभएर सम्बन्ध मात्रै पत्ता लगाएको बताए ।
‘लेखकहरू आफैले नोट गरेझैं, उनीहरूले एरिथ्रिटोल र क्लटिंग जोखिम बीचको सम्बन्ध फेला पारे, यस्तो लिङ्क अवस्थित छ भन्ने निश्चित प्रमाण होइन,’ जो अनुसन्धानमा संलग्न नभएका जोन्सले भने ।
‘अतिरिक्त एरिथ्रिटोलको कुनै पनि सम्भावित (र अझैसम्म अप्रमाणित) जोखिमहरू पनि अत्यधिक ग्लुकोज खपतको वास्तविक स्वास्थ्य जोखिमहरू विरुद्ध सन्तुलित हुनुपर्छ,’ जोन्सले भने ।
स्वास्थ्य स्वयंसेवकहरू
‘अध्ययनको अन्तिम भागमा, आठ स्वस्थ स्वयंसेवकहरूले ३० ग्राम एरिथ्रिटोल भएको पेय पिए, जुन मात्रा अमेरिकामा धेरै मानिसहरूले खपत गर्छन्,’ हेजेनले भने, ‘राष्ट्रिय स्वास्थ्य र पोषण परीक्षा सर्वेक्षणका अनुसार, जसले प्रत्येक वर्ष अमेरिकी पोषण जाँच गर्दछ । अर्को तीन दिनमा रगत परीक्षणहरूले एरिथ्रिटोल स्तर र क्लोटिंग जोखिम ट्र्याक गर्यो ।’
‘तीस ग्राम एरिथ्रिटोलको रगतको स्तर हजार गुणा बढाउन पर्याप्त थियो,’ हेजेनले भने। यो निम्न दुई देखि तीन दिनको लागि क्लोटिंग जोखिम ट्रिगर गर्न र रगत जमाउन आवश्यक थ्रेसहोल्डभन्दा माथि रह्यो ।
३० ग्राम एरिथ्रिटोल कति हुन्छ?
केटो आइसक्रिमको एक पिन्ट खानु बराबर, हेजेनले भने ।
‘यदि तपाईंले धेरै केटो आइसक्रिमहरूमा पोषण लेबलहरू हेर्नुभयो भने तपाईंले ’सुगर घटाउने’ वा ’सुगर अल्कोहल’ देख्नुहुनेछ, जुन एरिथ्रिटोलका लागि सर्तहरू हुन् । तपाईले एउटा सामान्य पिन्टमा २६ र ४५ ग्रामको बीचमा फेला पार्नुहुनेछ,’ उनले भने ।
‘मेरो सह–लेखक र म किराना पसलहरूमा जाँदैछौं र लेबलहरू हेर्दै छौं,’ हेजेनले भने । उनले मधुमेह भएका मानिसहरूलाई बजारमा ल्याएको एक ’कन्फेक्शनरी’ भेट्टाए जसमा करिब ७५ ग्राम एरिथ्रिटोल थियो ।
युरोपेली खाद्य सुरक्षा प्राधिकरण वा यूएस फूड एण्ड ड्रग एडमिनिस्ट्रेशन द्वारा सेट गरिएको कुनै फर्म ‘स्वीकृत दैनिक सेवन’ वा एडिआई छैन, जसले एरिथ्रिटोललाई सामान्यतया सुरक्षित मान्छ ।
‘विज्ञानले एरिथ्रिटोलमा चाँडै र गहिरो अध्ययन गर्न आवश्यक छ किनभने यो पदार्थ अहिले व्यापक रूपमा उपलब्ध छ । यदि यो हानिकारक छ भने हामीले यसको बारेमा जान्नुपर्दछ,’ राष्ट्रिय यहूदी स्वास्थ्यका फ्रीम्यानले भने ।
हेजेन सहमत भए, ‘म सामान्यतया पेडस्टलमा उठ्दिन र सावधानी बजाउँदिनँ । उनले भने, ‘तर यो त्यस्तो चीज हो जुन मलाई लाग्छ कि हामीले ध्यानपूर्वक हेर्नु आवश्यक छ ।’
सिएनएनबाट भावानुवाद
