काठमाडौं–संयुक्त राष्ट्रसंघको नयाँ प्रतिवेदनले मातृ र नवजात शिशुको स्वास्थ्यमा घट्दो लगानीका कारण गर्भवती महिला, आमा र शिशुको मृत्युमा आठ वर्ष देखी घट्न नसकेको उल्लेख गरेको छ । प्रतिवेदनले सन् २०१५ देखि बाँच्न सक्ने नवजात शिशु, आमा र गर्भवती महिलाको सुधारको प्रगति ठप्प भएको देखाएको छ ।
जसमा प्रत्येक वर्ष करिब २ लाख ९० हजार मातृ मृत्यु, १९ लाख मृत शिशुहरू – गर्भावस्थाको २८ हप्तापछि जन्मिएका र जन्मेको पहिलो महिनामा २३ लाख नवजात शिशुको मृत्यु हुने गरेको छ ।
प्रतिवेदनले प्रत्येक वर्ष ४५ लाखभन्दा बढी महिला र शिशुहरू गर्भावस्थामा, प्रसव वा जन्मपछिको पहिलो हप्तामा मृत्यु हुने गरेको उल्लेख गरेको छ । ‘प्रत्येक ७ सेकेन्डमा १ मृत्युको बराबर हुन्छ,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘उचित हेरचाह उपलब्ध भएको भए त्यो रोकथाम वा उपचार योग्य थियो ।’
गर्भवती महिला र नवजात शिशुहरूको रोकथाम गर्न सकिने उच्च मृत्यु हुने क्रम जारी रहेको प्रतिवेदनमा भनिएको छ । ‘पछिल्लो समय कोभिड–१९ महामारीले उनीहरूलाई आवश्यक पर्ने स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्न थप अवरोध गरेको छ,’ मातृ, नवजात शिशु, बाल तथा किशोर स्वास्थ्यका निर्देशक डा अंशु बनर्जीले भन्छन् ‘यदि हामी फरक परिणामहरू हेर्न चाहन्छौं भने हामीले चीजहरू फरक तरिकाले गर्नुपर्छ । प्राथमिक स्वास्थ्य सेवामा थप र स्मार्ट लगानी आवश्यक छ । ताकि हरेक महिला र बच्चा जहाँसुकै बसे पनि स्वास्थ्य बाँच्नको लागि उत्तम मौका होस् ।’
कोभिड–१९ महामारी, बढ्दो गरिबी र बिग्रँदै गएको मानवीय संकटले स्वास्थ्य प्रणालीमा थप दबाब बढाएको छ । २०१८ देखि सबै द्वन्द्व–प्रभावित र उप–सहारा अफ्रिकी देशहरूको तीन–चौथाइभन्दा बढी मातृ र नवजात स्वास्थ्यको लागि बजेट घटेको प्रतिवेदनमा भनिएको छ ।
‘प्रायः केस हुन्छ, जोखिम, डर र हानि विश्वभर समान रूपमा फैलिएको छैन ।’ युनिसेफका स्वास्थ्य निर्देशक स्टीभन लाउवरियरले भने । ‘कोभिड १९ महामारी पछि, बच्चाहरू, बालबालिका र महिलाहरू जो पहिले नै आफ्नो कल्याणको लागि खतरामा परेका थिए । विशेष गरी कमजोर देशहरूमा बस्ने र आपतकालिन अवस्थामा, गुणस्तरीय र पहुँच योग्य स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने खर्च र प्रयासहरूको सबैभन्दा ठूलो परिणामहरू सामना गरिरहेका छन् ।’
गर्भावस्थामा वा सुत्केरीको समयमा कुनै पनि महिला वा किशोरीको मृत्यु उनीहरूको मानवअधिकारको गम्भीर उल्लङ्घन भएको संयुक्त राष्ट्र जनसंख्या कोष की प्राविधिक विभागकी निर्देशक डा जुलिटा ओनाबान्जो बताउँछिन् ।
‘सार्वभौमिक स्वास्थ्य कभरेज र प्राथमिक स्वास्थ्य सेवाको अंशको रूपमा गुणस्तरीय यौन र प्रजनन स्वास्थ्य सेवाहरूमा पहुँच मापन गर्न, विशेष गरी समुदायहरूमा जहाँ हालका वर्षहरूमा मातृ मृत्यु दर स्थिर छ वा बढेको छ ।’ उनि भिन्छन् ‘मातृ र नवजात शिशु मृत्यु दरलाई सम्बोधन गर्ने र सामाजिक–आर्थिक असमानता, भेदभाव, गरिबी र अन्याय जस्ता कमजोर मातृ स्वास्थ्य परिणामहरूलाई जन्म दिने अन्तर्निहित कारकहरूलाई हामीले छाप लगाउनु महत्त्वपूर्ण छ ।’
हालको प्रगतिका आधारमा ६० भन्दा बढी देशले सन् २०३० सम्ममा संयुक्त राष्ट्र संघको दिगो विकास लक्ष्यमा मातृ, नवजात र मृतक मृत्युदर घटाउने लक्ष्यहरू पूरा गर्न नसक्ने देखिएको छ । जसमा नेपाल पनि पर्छ ।
-डब्लूएचओबाट
