जुम्ला—जुम्लाका साना ठूला बजार क्षेत्रमा मानसिक रोगी तथा बहुअपांगता भएका व्यक्तिहरु देखिन्छ । उनीहरुको हेरचार न त अभिभावक न त सरकारले गरेको देखिन्छ । ती सडक पेटीको छेउछाउमा देखिने मानिस बढ्दै गएका छन् ।
मानसिक रोगीका विषयमा राज्यका तीन तहका सरकार बेखबर छन् । स्वास्थ्य परामर्श देखि औषधि उपचारमा बेवास्था गर्दै आएको मानसिक रोगी परामर्श कर्ताहरुले भन्दै आएका छन् ।
अक्टोबर १० तारेख आज विश्व मानसिक स्वास्थ्य दिवस हो । यस दिवसका अवसयमा टिपिओ नेपाल जुम्लाले पत्रकारहरुसँग आयोजना गरेको अन्तक्रिया कार्यक्रमका सहभागीले मानसिक रोगका विषयमा राज्यको तीनै तहका सरकार उदासीन देखिएको बताएका छन् ।
नेपाल पत्रकार शाखा जुम्लाका अध्यक्ष नेत्रबहादुर शाहीले भने पछिल्लो समयमा विभिन्न कारणले मानिसमा मानसिक रोग बढ्दै गएको अवस्थामा सरोकारवाला निकाय उदासिन देखिनु दुखद् पक्ष हो । राज्यको यो क्षेत्रमा कुनै पनि लगानी देखिएको छैन । राज्यका तीनै तहका सरकारले अपनत्व लिएर बृहत योजना बनाएर मानसिक रोगको रोकथाम तथा नियन्त्रण गर्नुको विकल्प नरहेको उनले बताए ।
अघिल्लो वर्ष कर्णाली प्रदेश सरकारले सडक मानवमुक्त घोषणा गरेपनि त्यसको उपलव्धी नदेखिएको मनोविमर्शकर्ता नन्दराज आचार्यले बताए । उनले जैविक तत्व, मानव सिर्जित तथा प्राकृतिक विपद्, सामाजिक तत्वहरु, मनोसामाजिक तत्वले गर्दा मानसिक रोग वृद्धि भइरहेको जानकारी दिए ।
हेर्दा सामान्य देखिने तर त्यसले समाज ठूलो असर पार्ने गरेको हुन्छ । त्यसको बेलैमा निदान गरेको खण्डमा ठूलो घटना हुनबाट जोगिने भएकोले बेलैमा त्यसको रोकथाम तथा नियन्त्रणमा ध्यान दिनुपर्ने उनले बताए ।
जुम्लामा मानसिक समस्या भएका बिरामीको संख्या क्रमिकरूपमा बढ्दै जाँदा व्यवस्थापनमा चुनौती देखिएको छ । मानसिक समस्या देखिएका धेरै जना सडकमा भेटिन्छन् । जसका कारण यसको दीर्घकालीन व्यवस्थापनमा आर्थिक, भौतिक तथा आवश्यक जनशक्ति व्यवस्थापन लगायतका चुनौती देखिएका छन् ।
अपाङ्ग पुनःस्र्थापना तथा विकास केन्द्र जुम्लाका अध्यक्ष नन्दराज धितालका अनुसार सडकमा भेटिएका अधिकांश मानसिक रोग भएका व्यक्तिहरु छन् । अपांगताका १० प्रकारमध्ये मानसिक रोगी पनि वौद्धिक अपांगभित्र पर्दछन् । उनले भने, ‘यहाँका विभिन्न सडक तथा बजार क्षेत्रमा देखिएका व्यक्तिहरु मात्र भेटिएका हुन् । खोजतलास गर्न हो भने अझै यस्ता व्यक्तिहरु भेटिन्छन् । अपांगता भएका व्यक्तिहरुको संरक्षण सम्वद्र्धन गर्न घरपरिवार अभिभावक र राज्यको पहिलो जिम्मेवारी हो ।’
कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान शिक्षण अस्पताल जुम्लाका मानसिक रोग विषेशज्ञ चिकित्सक अनुप देवकोटाका अनुसार यो विषय राज्यको प्रथामिकता परेको छैन । कर्णाली प्रदेशमा १० जिल्ला छन् । १० जिल्लामध्ये दुई जिल्ला जुम्ला र सुर्खेत अस्पतालमा मात्रै दुई जना चिकित्सक रहेको उनले बताए । उनले भने, ‘दुई जना चिकित्सकले १० जिल्लामा हेर्न सकिने अवस्थामा छैन । आवश्यक जनशिक्तसहित पुर्वाधान थप्नुको विकल्प छैन । पछिल्लो समय विभिन्न कारणले मानसिक रोग बढ्दो क्रममा भएपनि राज्यको यस विषयमा कुनै नीति तथा कार्यक्रम नरहेको उनले बताए ।’
