अनुश्री आचार्य
न्युट्रेशनिस्ट तथा कार्यकारी निर्देशक
न्युट्रिशन क्योर नेपाल
ब्यालेन्स डाइट भन्नाले खानाहरुको मात्रा उचित रुपमा मिलाएर खानु भन्ने बुझिन्छ । हामीले हाम्रो खानामा विभिन्न किसिमका खाद्यान्नहरु समावेश गरिरहेका हुन्छौं । त्यस्ता खाद्यान्नहरु उपयोग गर्दा कसरी र कुन—कुन खानाहरु उपभोग गर्ने भन्ने विषयमा अनभिज्ञ हुँदा त्यस्ता खाद्यान्नबाट प्राप्त गर्नुपर्ने पौष्टिक आहार प्राप्त गर्न सकिदैन् । त्यसैले हामीले खानाको सेवन गर्दा त्यसको परिमाणको बारेमा बुझेर मात्र उपभोग गर्नु पर्दछ ।
हामी धेरैजसोलाई पौष्टिक आहारायुक्त खाना सेवन गर्नुपर्छ भन्ने थाहा छ । तर, हामीमध्ये धेरैजसोले त्यस्ता वस्तुहरुको उपभोग गर्ने नाममा एकैचोटी धेरै त्यस्ता खानाहरुको प्रयोग गर्छाै । आवश्यकताभन्दा बढी पौष्टिक तत्व हाम्रो शरीरले राम्ररी पचाउन सक्दैन र फलस्वरुपः त्यस्ता वस्तुहरु हाम्रो शरीरमा नै कोलेस्ट्रोलको रुपमा जम्मा भै बस्छ । र, त्यसैबाट विभिन्न समस्याहरु देखापर्ने हुन्छ ।
तसर्थ, हामीले पौष्टिकयुक्त खानाहरु उचित मात्रामा मिलाएर खानु पर्दछ । हामीले ब्यालेन्स डाइटको प्रयोग गर्नुपर्दछ । दैनिक खानामा समावेश गर्नुपर्ने ब्यालेन्स डाइटको महत्व र ती कुन—कुन खानाहरुबाट प्राप्त गर्न सक्छौं भन्ने सम्बन्धमा छलफल गर्दैछौ ।
कार्बाेहाइड्रेट
कार्बाेहाइड्रेट हाम्रो शरीरको निम्ति अत्यावश्यक तत्व हो । हाम्रो दैनिक खानामा समावेश गर्नुपर्ने तत्वमध्ये यो पनि एक हो । जसरी गाडी चल्नको निम्ति प्रेट्रोल तथा डिजेलको आवश्यकता पर्दछ, त्यसैगरी कार्बाेहाइड्रेटले पनि शरीरमा शक्ति प्रदान गर्ने काम गर्दछ । यो सामान्य ब्यक्तिको तुलनामा शारीरिक क्रियाकलापहरु बढी गर्ने ब्यक्तिलाई ५० प्रतिशत वा सोभन्दा बढी मात्रामा आवश्यक पर्दछ । व्यक्तिको रोग र शरीरअनुसार फरक पर्ने गर्दछ । तसर्थ, हामी सबैको निम्ति एकै किसिमको र सबैलाई एकै मात्रामा कार्बाेहाइड्रेट आवश्यक पर्छ भन्ने हाम्रो सोच गलत हुन जान्छ । अर्थात्, यदि कुनै ब्यक्तिको काम कम्प्युटरमा मात्रै निहित छ र उसले शारीरिक रुपमा अन्य किसिमको काम गर्नु पर्दैन भने त्यस्ता व्यक्तिलाई कार्बाेहाइड्रेटको कम आवश्यकता पर्दछ । कार्बोहाइड्रेड प्राप्त गर्न हामी दुध तथा दुधबाट बनेका परिकार, धान, खाद्यान्न, फलफुल गेडागुडी तथा रोटीजस्ता आदि खानाबाट प्राप्त गर्न सक्छौ ।
प्रोटिन
ब्यालेन्स डाइट अन्तर्गत आवश्यक तत्व प्रोटिन पनि हो । हाम्रो शरीरको मांसपेशीहरुलाई तन्दुरुस्त राख्नको निमित्त प्रोटिनले अहम् भूमिका निर्वाह गरेको हुन्छ । यसले हाम्रो शरीरको कोष, मांशपेशी तथा छालाहरु राम्रो बनाउन मद्धत गरी घाउहरु छिटो निको पार्ने गर्दछ । जस्तो, कुनै पनि व्यक्तिको शल्यक्रिया गरेको छ भने हामीलाई त्यस समयमा बिरामीको घाउ छिटो निको पार्नको निमित्त प्रोटिनको आवश्यकता पर्दछ । हाई प्रोटिनयुक्त खानाहरु खानाले उक्त घाउलाई कम समयमा नै निको पार्दछ । यो दुध, चिज, दहि, अण्डा तथा अल्डमान्डजस्ता आदि खानाहरुमा पाइन्छ ।
फ्याट
यस्तै फ्याटलाई पनि डाइट ब्यालेन्सको निमित्त आवश्यक तत्व मानिन्छ । यसले हाम्रो शरीरलाई स्वस्थ्य राख्न मद्दत गर्दछ । तर, कतिपय व्यक्तिहरुमा हामीले चिल्लो खानाहरु बाट टाढै बस्नुपर्छ भन्ने गलत मान्यता रहेको पाइन्छ । अझ भर्खरै मात्र शल्यक्रिया गरेको व्यक्तिहरुले त, झनै यसको प्रयोग पनि गर्न हुदैन भन्ने अन्धविश्वास जनमानसमा रहेको पाइन्छ । तर, हामीले स्वस्थ्य र ताजा तेलको सहि प्रयोग गरेको खण्डमा यसले हाम्रो शरीरमा फाइदा पु¥याउँछ । एउटै तेल विभिन्न खानाहरुको लागि प्रयोग गरिएको र बासी तेलमा वा लगातार तताइएको तेलमा त्यसको गुण नै नष्ट भइसक्छ । तसर्थ त्यस्तो तेल भने हाम्रो शरीरको निमित्त हानिकारक हुन्छ । एभोकाडो, चिज, डार्क चकलेट, ओइली फिसजस्ता आदि खानालाई फ्याटको प्रमुख स्रोत मानिन्छ ।
तरकारी
ब्यालेन्स डाइट अन्र्तगत मुख्य खाना अन्र्तगत तरकारी पनि पर्छ । हामी नेपालीको बानी के छ भने, हामी खानाको समयमा पनि तरकारीको प्रयोग कम मात्रामा गर्छाै । खानाको समयमा प्रयोग गरिएको तरकारीमा हामीले आलु पनि मिसावट गरेर बनाउने भएकोले हामीले पर्याप्त मात्रामा हरियो सागसब्जी तथा तरकारीको मात्रा कम प्रयोग गरिरहेको हुन्छौं । यस अर्थमा हामीले हाम्रो खानामा हरियो तरकारी वा सागसब्जी र एक सामान्य तरकारीको प्रयोग गर्नुपर्दछ ।
फलफूल
हामी नेपालीको एक साझा बानी के छ भने, यदि एउटा व्यक्तिलाई कुनै खानाले फाइदा गरेको खण्डमा हामी सबैले सोही किसिमको खानपिन तथा जीवनशैली अपनाउन खोज्छौ । प्रायजसोः व्यक्तिहरु बिरामी वा कुनै व्यक्तिले यो फलफूल खान हुने र नहुने भनेर छुट्याइ रहेको हुन्छौ । जुन सरासर गलत हो । मैलै माथि उल्लेख गरिसकेको छु कि, कुनै पनि खाना तथा फलफूलको प्रभाव व्यक्तिको शारीरिक बनावट, उसको पाचन शक्ति, मेडिकल रिपोर्ट तथा उसको जीवनशैलीमा निर्भर रहन्छ । कुनै पनि फलफूलको प्रयोग आवश्यक र उचित मात्रामा प्रयोग गरेको खण्डमा मात्र त्यसले हाम्रो शरीरलाई फाइदा पु¥याउने गर्दछ । अन्यथा यसका सकरात्मक भन्दा पनि बढी नकारात्मक असर देखिन पुग्दछ ।
प्रस्तुतीः सिर्जना मगर
