सरकारले अबको २५ वर्षमा नेपालीहरुको औषत आयु ८२ वर्ष पु¥याउने लक्ष्य राखी १५ औं पञ्चवर्षीय योजना तयार गरिरहेको छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले आगामी पञ्चवर्षीय योजनामा समावेस गर्ने गरी जनसंख्या तथा बसाइसराइ योजनाको मस्यौदा तयार गदै नेपालीको औषत आयु ८२ वर्ष हुने गरी लक्ष्य तय गरेको हो । सो मस्यौदा मन्त्रालयले तयार गरेर योजना आयोगलाई बुझाइसकेको छ ।
नेपाल जनसांखिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण २०७३ अनुसार नेपालीको औषत आयु ७१ वर्ष रहेको छ । लक्ष्यअनुसार प्रगती भएमा वि.सं २०९९ सम्ममा नेपालीको औषत आयु अहिलेको भन्दा ११ वर्ष बढेर ८२ वर्ष पुग्ने छ । यो पञ्चवर्षी योजना लागुभएको ५ वर्षमा नै औषत आयु अहिलेको भन्दा थप २ वर्ष बढी ७३ पुग्ने लक्ष्य राखिएको छ ।
सोही योजनामा हाल रहेको २ दशमलव ३ प्रतिशत कुल प्रजननदरलाई घटाएर २ दशमलव १ मा झरिने उल्लेख छ । त्यसैगरी प्रति लाख जीवित जन्ममा २ सय ३९ मातृ मृत्युदर रहेकोमा त्यसलाई घटाएर २५ वर्षमा ३० मा ल्याइने महत्वकांक्षी लक्ष्य राखिएको छ । नवजात शिशु मृत्यु प्रतिहजार २१ बाट घटाएर ८ मा ल्याइने, ५ वर्ष मुनिका बच्चाको मृत्युदर ३९ बाट घटाएर १५ मा ल्याउने लक्ष्य राखिएको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय जनसंख्या व्यवस्थापन महाशाखाका उपसचिव मुक्ति खनालले बताए ।
२०६८ को जनगणनामा कायम रहेको १ दशमलव ३५ प्रतिशत जनसंख्या बृद्धिलाई घटाएर १ मा झर्ने लक्ष्य राखिएको छ । हाल कायम ७ सय ६६ डलर प्रतिव्यक्तिलाई बढाएर ६ हजार डलर पु¥याउने महत्वकांक्षी लक्ष्यसहित योजना तयार गरिएको छ । ‘हामीले प्रत्येक जनसंख्यालाई विकासको हिस्सा बनाउने गरी जनसंख्या योजना तयार गरेका छौं,’ खनालले भने, ‘प्रत्येक व्यक्तिको कार्य र अनुभवलाई राज्यले अवसरको रुपमा लिनुपर्छ भन्ने हो ।’
१५ औं पञ्चवर्षीय योजना समाप्तीस“गै प्रतिलाख मातृमृत्युदर २ सय ३९ बाट घटाएर ९९मा ल्याइपु¥याउने, नवजात शिशु मृत्युदर २१ बाट १४ मा झार्ने गरिबी २१ दशमलव ६ बाट घटाएर १० मा ल्याउने र प्रतिव्यक्त आय १६ सय ४७ पु¥याउने लक्ष्य राखिएको छ । यी लक्ष्यलाई भेटाउन ८ वटा रणनीति २६ वटा कार्यनिती र ८ वटा मुख्य कार्यक्रम गरिने गरी योजना तयार गरिएको उपसचिव खनालले बताए ।
लक्ष्यअनुसार प्रगति हासिल गर्न यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य, परिवार नियोजन, सुरक्षित मातृत्व, सुरक्षित गर्भपतनलगायतका सेवालाई अधिकारीमुखी कार्यक्रमको रुपमा विकास गर्ने उल्लेख छ । त्यसैगरी जनसंख्या तथा बसाइसराइ, विकास र वातावरणबीच समन्वय गर्दै जनसंख्या व्यवस्थापनलाई विकासको अभिन्न अंगको रुपमा संस्थागत गर्ने, जनसंख्याको लाभांस सदुपयोग गर्न ज्ञान सिपमा आधारित रोजगारीका अवसरहरु निर्माण गर्ने उल्लेख छ । त्यसैगरी किशोर किशोरी तथा युवाहरुको सुरक्षित एवं जिम्मेवार चालचलन तथा बानी व्यहोरा प्रवद्र्धन गर्ने र जेष्ठ नागरिकको सीप, ज्ञान र अनुभव सदुपयोग गर्दै सामाजिक सुरक्षामा ध्यान दिनेजस्ता कुरालाई प्राथमिकता दिएको छ ।
कार्यनीतिका रुपमा कम उमेरमा हुने गर्वधारणलाइ घटाउने, जनसंख्या र विकास सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिवद्धता पुरा गर्ने, प्रादेशिक र स्थानीयस्तरमा जनसंख्या व्यवस्थापन कार्यलाई संयन्त्र बनाइ काम गर्ने, आन्तरिक बसाइसराइलाई व्यवस्थापन गर्ने उल्लेख छ ।
वैैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएकाहरुले आर्जन गरेको सिप र साधनस्रोतलाई राष्ट्रिय उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्न प्रोत्साहन गर्ने, सीमान्तकृत एवं लोपन्मुख जातीलाई संरक्षण गर्न विशेष कार्यक्रम संचालन गर्नेजस्ता कुरा समेटिएको छ । किशोर किशोरीहरुलाई दुव्र्यसन, व्यभिचार, यौन दूराचारजस्ता कार्यबाट टाढा राख्न विशेष कार्यक्रम राख्ने, बाल विवाह न्यूनीकरणको लागि जोड दिने कार्यनीतिमा राखिएको छ ।
जेष्ठ नागरिकहरुको स्वास्थ्य जीवनका लागि आवश्यक स्वास्थ्य उपचार एवं क्रियाशील जीवनशैली प्रवद्र्धन गर्दै उनीहरुको अनुभव, क्षमता र सीपलाई समाज र राष्ट्रिय विकासमा लगाउने वातावरण सिर्जना गरिने उल्लेख छ ।
